چه چیزهایی را باید درباره کلسترول خون بالا و درمان آن بدانید

کلسترول، یک ماده مومی ‌شکل حاوی چربی است که در کبد و سایر سلول‌های بدن ساخته می‌شود. بدن ما به این کلسترول نیاز دارد، اما اگر میزان آن بیش از اندازه باشد باعث ایجاد مشکلاتی در بدن می‌شود و خطر ابتلا به بیماری‌ها را افزایش می‌دهد. میزان بالای کلسترول با انجام آزمایش خون قابل تشخیص است. اگر کلسترول بالا دارید، می‌توانید با ورزش و رژیم غذایی مناسب میزان آن را به حد نرمال برسانید و سلامتی خود را تضمین نمایید. در ادامه این بخش به کلسترول خون بالا پرداخته و راه‌های درمانی آن را نیز بیان می‌کنیم. با ما همراه باشید.

کلسترول چیست ؟

کلسترول، یک ماده حیاتی برای بدن است که در تمامی سلول‌ها در بخش‌های مختلف بدن وجود دارد. در واقع بدن انسان برای عملکرد خود به این کلسترول‌ها نیاز دارد، اما این ماده تا زمانی خوب است که میزان آن در بدن نرمال باشد.

زمانی که میزان کلسترول خون بالا می‌رود، کلسترول رسوب کرده و باعث تنگ شدن رگ‌ها می‌شود. در نتیجه خون‌رسانی بدن دچار مشکل شده و میزان کمتری خون به قلب می‌رسد. در این حالت فرد دچار درد قفسه سینه  و در نهایت آنژین می‌شود.  هرچه رسوب کلسترول بیشتر شود، رگ‌ها به مرور زمان باریک‌تر شده و ممکن است باعث قطع کامل خون‌رسانی به قلب شود که در این صورت سکته قلبی را به دنبال دارد.

انواع کلسترول

همان‌طور که گفتیم، کلسترول از درون رگ‌ها عبور می‌کند.  این کلسترول‌ها به پروتئین موجود در رگ چسبیده و تشکیل ماده‌ای با نام لیپوپروتئین را می‌دهد. لیپوپروتئین‌ها بر اساس میزان چربی و پروتئینی که دارند، به سه دسته تقسیم می‌شوند:

• لیپوپروتئین کم چگالی (LDL): این نوع کلسترول، که به آن کلسترول بد نیز گفته می‌شود، باعث رسوب در رگ‌ها و بسته شدن آن‌ها می‌شود که در نهایت خطر بیماری قلبی را افزایش می‌دهد. هرچه میزان LDL بیشتر باشد، احتمال ابتلا به ناراحتی‌های قلبی و سکته بیشتر است.
• لیپوپروتئین پرچگالی (HDL): کلسترول پرچگالی، که به آن کلسترول خوب نیز گفته می‌شود، به بدن کمک می‌کند تا LDL را دفع نماید. هرچه میزان HDL در سطح خون بیشتر باشد، بهتر است و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی کمتر می‌شود.
• لیپوپروتیئن خیلی کم چگالی (VLDL): این نوع کلسترول نیز مانند کلسترول LDL می‌باشد با این تفاوت که میزان چربی آن از همه بیشتر است و تنها مقدار کمی پروتئین دارد. تری گلیسیرید نوعی از VLDL محسوب می‌شود که از تبدیل کالری اضافی، قندخون یا الکل موجود در بدن ایجاد می‌شود.

میزان نرمال کلسترول خون

برای اطلاع از میزان کلسترول خود باید حداقل هر 5 سال یک‌بار آزمایش دهید تا از میزان نرمال بودن آن مطمئن شوید. میزان نرمال کلسترول خون  برای هر نوع آن به صورت زیراست:

سطح کلسترول بد: کلسترول بد یا LDL، هرچه پایین‌تر باشد، بهتر است و مقدار معمول آن نیز بین 100 تا 129 میلی‌گرم است. برای افرادی که در معرض بیماری قلبی قرار دارند،   کلسترول باید کمتر از 100 باشد و افرادی که دچار بیماری قلبی هستند، سطح کلسترول باید زیر 70 باشد. افراد سالمی که سطح کلسترول آن‌ها بیشتر از 100 میلی‌گرم باشد، در محدوده خطر قرار دارند، سطح LDL بیشتر از 160 به معنای  کلسترول بالا و بیشتر از 190 میلی‌گرم بسیار خطرناک است.

سطح کلسترول خوب: کلسترول خوب یا HDL، هرچه بالاتر باشد، بهتر است. اگر HDL بالاتر از 60 میلی‌گرم باشد، بسیار عالی است. HDL اگر بین 50 تا 60 باشد، متوسط و اگر زیر 50 باشد، برای خانم‌ها کم است. برای آقایان HDL زیر 40 کم محسوب می‌شود.

سطح تری گلیسیرید خون: بهترین وضعیت تری گلیسیرید خون، زیر 150 میلی‌گرم می‌باشد . تری گلیسیرید بین 150 تا 200 در محدوه خطر، 200 تا 500 خطرناک و بالای 500 میلی‌گرم بسیار خطرناک است.

مجموع کلسترول: مجموع کلسترول در حالت عادی باید پایین‌تر از 200 میلی‌گرم باشد. اگر کلسترول بالاتر از 200 باشد، بیمار در محدوده خطر بوده و بالاتر از 240 بسیار خطرناک است.

عوامل موثر در ایجاد کلسترول خون بالا

برای این‌که بتوانیم از بالا رفتن سطح کلسترول خون پیشگیری کنیم، باید ابتدا عوامل ایجاد آن را بشناسیم. عواملی که باعث بالا رفتن کلسترول خون ما می‌شوند عبارتند از:

• رژیم غذایی نامناسب: مصرف غذاهای ناسالم و خوراکی‌هایی که دارای کلسترول بالا و چربی‌های اشباع‌شده هستند، باعث بالا رفتن سطح کلسترول خون می‌شوند. شما باید این مواد را از رژیم غذایی خود حذف کنید یا مصرف آن را به حداقل برسانید.
• اضافه وزن: چاقی و اضافه وزن یکی از مهم‌ترین علل افزایش کلسترول LDL است که باید جدی بگیرید. کاهش وزن به شما کمک می‎‌کند تا سطح کلسترول HDL را افزایش دهید.
• عدم انجام فعالیت‌های بدنی: انجام حرکات ورزشی و فعالیت‌های بدنی به طور منظم باعث افزایش سطح کلسترول‌های خوب (HDL) و کاهش کلسترول‌های بد (LDL) می‌شود. حداقل روزانه 30 دقیقه از وقت خود را به ورزش اختصاص دهید.
• جنسیت: خانم‌ها در دوران یائسگی معمولا با افزایش کلسترول خون مواجه می‌شوند که در مردان این مورد وجود ندارد.
• سن: یکی از مهم‌ترین علل کلسترول خون بالا، افزایش سن افراد است. هرچه افراد بیشتر می‌شود، میزان کلسترول خون افزایش می‌یابد.
• استعمال دخانیات: سیگار مضرات بسیاری برای انسان دارد که یکی از آن‌ها آسیب رساندن به دیواره‌ رگ‌هاست که موجب رسوب بیشتر کلسترول می‌گردد. علاوه بر این، استعمال دخانیات کاهش سطح کلسترول خوب خون را نیز به دنبال دارد.
• ژنتیک: برخی از افراد کلسترول خون بالا را از پدر یا مادر خود به ارث می‌برند. اگر چنین موردی در خانواده دارید باید حتما وضعیت سلامتی خود را به طور مرتب چک کرده و از افزایش میزان کلسترول پیشگیری کنید.
• بیماری و مصرف داروهای خاص: گاهی اوقات بیماری‌ها یا مصرف یک داروی خاص باعث افزایش کلسترول خون می‌شود. دیابت یکی از بیماری‌هایی است که اگر به موقع کنترل نشود، کلسترول خون بالا را به دنبال خواهد داشت. کم‌کاری تیروئید، بیماری‌های کلیه و کبد نیز از دیگر بیماری‌هایی هستند که احتمال ابتلا به کلسترول بالا را افزایش می‌دهند. از بین داروهای افزایش‌دهنده میزان کلسترول خون می‎‌توان به تاموکسیفن، استروئید، بتابلوکرها، دیورتیک‌ها، استروژن و داروهای ضد بارداری اشاره کرد.

درمان دارویی کلسترول خون

در بخش بالا عواملی که باعث ایجاد کلسترول خون می‌شوند را معرفی نمودیم. رعایت رژیم‌غذایی مناسب، ورزش روزانه­، خواب  کافی، کاهش وزن، عدم مصرف الکل و ترک دخانیات به شما کمک می‌کند تا از افزایش سطح کلسترول خون پیشگیری کنید. توصیه می‌کنیم از 20 سالگی به بعد، حداقل هر 5 سال یک بارآزمایش دهید تا در صورت  تشخیص کلسترول بالا، با مشورت پزشک، تغییر در سبک زندگی و مصرف دارو بتوانید میزان آن را کنترل کنید.

زمانی که برای درمان کلسترول بالا به پزشک مراجعه می‌کنید، داروهایی برای شما تجویز می‌گردد که هریک از آن‌ها با شیوه‌ای  خاص میزان چربی خون را کاهش می‌دهد. داروهای پایین‌آورنده کلسترول خون عبارتند از:

استاتین: استاتین‌ها گروهی از قرص‌ها هستند که معمولا برای مهار کلسترول بالای خون و پیشگیری از بیماری‌های قلبی-عروقی تجویز می‌شوند. استاتین‌ها این کار را با کنترل ترشح آنزیم کبدی افزایش‌دهنده کلسترول انجام می‌دهند. با توجه به این‌که استاتین‌ها ممکن است با دیگر داروها تداخل داشته باشند، حتما باید با تجویز پزشک مصرف شوند. آتورواستاتین و رزوواستاتین قوی‌ترین نوع استاتین‌ها و فلوواستاتین  ضعیف‌ترین نمونه آن می‌باشد.

ازتیمایب: ازتیمایب از دیگر داروهای کلسترول بالاست که از جذب کلسترول بد در روده‌ها جلوگیری کرده و میزان کلسترول خوب بدن را افزایش می‌دهد. با توجه به این‌که ازتیمایب به اندازه استاتین قوی نیست، معمولا در کنار آن استاتین نیز برای بیمار تجویز می‌گردد که در این صورت ممکن است عوارضی را به همراه داشته باشد. یکی از این عوارض آسیب‌های کبدی و عضلانی است. از این رو، معمولا به بیماران کبدی توصیه می‌شود از مصرف این دارو خودداری کنند.

نیاسین: از جمله موارد دیگری که در ترکیب با استاتین تجویز می‌گردد، نیاسین است که با عنوان ویتامین B3 نیز شناخته می‌شود. این دارو با افزایش سطح کلسترول خوب و کاهش کلسترول بد و تری گلیسیرید، به درمان بیماری کلسترول کمک می‌کند. البته این دارو نیز عوارض جانبی دارد که از بین آن‌ها می‌توان به گرگرفتگی اشاره کرد. پزشکان معمولا برای کاهش میزان گرگرفتگی بیمار، برای او آسپرین تجویز می‌کنند. نیاسین دارای عوارض جانبی دیگری چون تهوع، اسهال، استفراغ، زخم معده، سوزن سوزن شدن دست‌ها و پاها و … می‌باشد. از این رو، تنها در مواردی خاص برای بیمار تجویز می‌گردد.

رزین‌های اسید صفراوی و فیبرات‌ها نیز از دیگر داروهایی هستند که می‌توانند میزان کلسترول بالای بدن را کاهش دهند. البته این داروها به اندازه استاتین قوی نیستند، از این رو به همراه یکی از انواع استاتین‌ها تجویز می‌شوند.

رژیم غذایی مناسب

افرادی که دارای کلسترول بالا هستند، علاوه بر مصرف داروهای تجویزشده، باید رژیم‌غذایی و سبک زندگی خود را نیز تغییر دهند. حذف مواد غذایی که دارای چربی اشباع ‌شده بالایی هستند و گنجاندن اسیدهای چرب امگا 3 از جمله مواردی است که باید در رژیم‌غذایی مدنظر قرار گیرد.

حذف مواد غذایی با چربی اشباع ‌شده بالا: مواد غذایی که دارای چربی اشباع ‌شده بالایی می‌باشند، میزان کلسترول بد خون را افزایش می‌دهند. این مواد باید از رژیم غذایی روزانه حذف شده یا به حداقل میزان خود برسند. روغن پالم، کره، خامه، سرشیر، شیرکاکائو، پنیر، تکه‌های چرب گوشت، فراورده‌های گوشتی مانند سوسیس، بستنی و انواع کیک و بیسکوییت از جمله این موارد هستند. پیشنهاد می‌کنیم قبل از خرید حتما میزان چربی اشباع‌شده روی بسته را بخوانید.

مصرف چربی‌های اشباع ‌نشده: چربی‌های اشباع‌ نشده باعث افزایش سطح HDL و کاهش LDL خون می‌شوند. این نوع چربی‌ها در روغن کلزا، زیتون و انواع مغزها موجود هستند. می‌توانید مقدار مناسبی از مغزها را به عنوان یک میان‌وعده مفید در برنامه غذایی خود بگنجانید. البته توجه داشته باشید که مغزها دارای کالری و چربی بالایی هستند و باید به میزان کافی مورد استفاده قرار گیرند. مصرف 30 گرم مغز برای یک روز کافیست.

مصرف اسیدهای چرب امگا 3: موادی که دارای اسیدهای چرب امگا 3 هستند، برای کلسترول مفید بوده و میزان تری‌گلیسیرید را در بیمار کاهش می‌دهند. اسیدهای چرب امگا 3 در موادی چون انواع ماهی‌های چرب مانند ماهی خال‌مخالی، سالمون، ماهی تون و میوه‌هایی چون آووکادو موجود هستند. البته خوردن زیاد این نوع چربی نیز زیان‌آور است و باید به اندازه مصرف شود. توصیه می‌شود در طول هفته دو وعده غذایی خود را به ماهی اختصاص دهید و آن را به صورت کباب‌شده یا آب‌پز مصرف کنید.

مصرف میوه‌جات و سبزیجات: یکی از سالم‌ترین وعده‌های غذایی، مصرف میوه‌جات و سبزیجات است که باید در رژیم‌غذایی روزانه گنجانده شود. هرچه مصرف سبزیجات بیشتر باشد، مصرف غذاهای ناسالم کمتر خواهد بود.

مصرف کربوهیدرات‌های مفید: بدن برای تولید انرژی به کربوهیدرات نیاز دارد، اما باید بدانیم چه نوع کربوهیدراتی را مصرف کنیم. بهترین کربوهیدرات‌ها در دانه‌ها موجود می‌باشند. دانه‌ها و غلات مانند برنج قهوه‌ای و گندم کامل از جمله کربوهیدرات‌های مفید هستند که فیبر بالاتری دارند و میزان قند خون را به میزان کمتری افزایش می‌دهند. نان سفید، برنج سفید، سیب‌زمینی و انواع شیرینی نیز دارای کربوهیدرات هستند، اما سطح قند خون را با سرعت بالاتری افزایش می‌دهند. در نتیجه شما سریع‌تر احساس گرسنگی کرده و تمایل به خوردن غذای بیشتری پیدا خواهید کرد.

کنترل غذاهای بیرون:  وقتی در خانه غذا درست می‌کنید، سعی می‌کنید از مواد غذایی سالم استفاده کنید و آن‌ها را به اندازه مصرف نمایید. رستوران‌ها و غذاخوری‌های بیرون متناسب با رژیم غذایی شما کار نمی‌کنند. از این رو، مواد مضر بسیاری در غذاهای بیرون وجود دارد که باید از آن اجتناب کنید. اگر در خارج از خانه غذا می‌خورید، حتما غذاهای کباب شده، پخته شده یا بخار پز را انتخاب نمایید و از خوردن غذاهای سرخ‌شده اجتناب کنید. میزان غذای خود را کنترل کرده و سس را نیز به صورت جداگانه سفارش دهید.

ورزش کردن و انجام فعالیت‌های بدنی

تحرک و فعالیت‌های بدنی از جمله مواردی است که باعث کاهش میزان LDL و افزایش HDL می‌شود. حداقل 5 روز در هفته را به ورزش کردن اختصاص داده و روزی 20 دقیقه تحرک داشته باشید. ورزش کردن علاوه بر حفظ سلامتی بدن به نرمال نگه‌داشتن وزن شما نیز کمک می‌کند. لازم نیست حتما به باشگاه بروید. می‌توانید پیاده‌روی کنید یا برقصید. فقط کافیست ضربان قلب خود را با حرکات بدن افزایش دهید تا از حملات قلبی و بیماری‌ها در امان بمانید.

کنترل وزن و جلوگیری از چاقی

اضافه وزن و چاقی، احتمال ابتلا به کلسترول بالا، فشار خون بالا و دیابت نوع ۲ را افزایش می‌دهد. این موارد باعث جمع شدن کلسترول در رگ‌های خونی شده و بیماری‌های قلبی را در پی دارد.  با انجام تمرینات ورزشی  و رژیم غذایی درست زیر نظر متخصص تغذیه، می‌توانید اضافه وزن خود را کاهش دهید.

دوری از استرس

استرس و ناراحتی‌های روانی ریشه بسیاری از بیماری‌هاست. برای این که سالم بمانید باید استرس و نگرانی را از خود دور کنید. استرس طولانی‌مدت باعث افزایش فشار خون و کلسترول بالا در رگ‌های خونی شده و در نهایت تصلب شریان و سکته قلبی را به دنبال دارد. با انجام حرکات مدیتیشن و تنفس عمیق، استرس را از خود دور کنید و ذهنتان را به سمت اتفاقات خوب سوق دهید.