انواع بیماری‌های تیروئید ، علائم و درمان آن

تیروئید نام غده‌ای است که در جلوی گردن و در قست پایین حنجره قرار دارد. این غده دو هورمون به نام‌های تیروکسین (T4) و تری‌یدو‌تیرونین (T3) ترشح کرده و آن‌ها را به داخل خون هدایت می‌کند. این هورمون‌ها وظیفه تعیین سرعت کار و تولید انرژی در بدن را برعهده دارند. میزان کالری مصرفی، اندازه‌گیری گرمای بدن، تنظیم وزن، سرعت ضربان قلب و … از جمله فعالیت‌های این دو هورمون است. از این رو، عملکرد درست تیروئید از اهمیت بالایی برخوردار بوده و ایجاد اختلال در آن مشکلات بسیاری را برای ما ایجاد می‌کند. در این مطلب با انواع بیماری‌های تیروئید ، علل ایجاد، علائم و درمان هریک از آن‌ها آشنا خواهید شد.

پرکاری تیروئید

یکی از بیماری‌های تیروئید ، پرکاری تیروئید است که این بیماری در اثر فعالیت زیاد غده تیروئید و تولید بیش از اندازه هورمون‌های این غده، ایجاد می‌شود. در نتیجه، هورمون‌های زیادی به بافت‌های بدن می‌رسد و سوخت ‌و ‌ساز افزایش می‌یابد. افزایش سوخت ‌و ‌ساز باعث مصرف بیشتر انرژی بدن شده و فرد را دچار کاهش وزن می‌کند.  

ابتلا به بیماری پرکاری تیروئید دلایل مختلفی دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها بیماری گریوز است. گریوز نوعی بیماری خودایمنی است که مانند دیگر بیماری‌های مشابه، در زنان بیشتر از مردان دیده می‌شود. این بیماری باعث تحریک غده تیروئید و ترشح بیش از اندازه هورمون‌ تیروکسین می‌گردد. از دیگر دلایل ابتلا به پرکاری تیروئید می توان به موارد زیر اشاره کرد:

مصرف بیش اندازه ید: ید ماده‌ایست که تیروئید از آن برای تولید هورمون‌ها استفاده می‌کند. اگر این ماده در بدن افزایش یابد، تولید بالاتر رفته و باعث پرکاری تیروئید می‌گردد.

التهاب غده تیروئید یا تیروئیدیت: عفونت غده تیروئید باعث التهاب آن می‌گردد. بزرگ شدن غده، درد در ناحیه جلوی گلو، تب، درد در ناحیه فک یا گوش از جمله علائم التهاب غده تیروئید هستند. تیروئیدیت شامل انواع مختلفی است که از بین آن‌ها می‌توان به تیروییدیت هاشیموتو، تیروییدیت تحت حاد، تیروئیدیت پس از زایمان، تیروئیدیت خاموش، تیروئیدیت ناشی از دارو، تیروئیدیت ریدل و تیروئیدیت حاد اشاره کرد. هریک از این تیروئیدیت ها علائم و نشانه‌های خود را داشته و راه‌های درمانی متفاوتی نیز دارند.

سابقه خانوادگی: ژنتیک و سابقه خانوادگی یکی دیگر از علل ابتلا به پرکاری تیروئید است که باید به آن توجه شود. اگر در خانواده خود چنین موردی را دارید، حتما به طور منظم آزمایش دهید و شرایط بدن خود را چک کنید.

استرس: همان‌طور که در بالا اشاره کردیم، این بیماری اغلب بانوان را درگیر می‌کند. استرس یکی از عوامل ابتلا به این بیماری در بانوان است.

تومور بیضه و تخمدان: برخی از تومورهای تخمدان یا بیضه‌ها، دارای سلول‌هایی هستند که هورمون TSH ترشح می‌کنند. این هورمون ها باعث تحریک تیروئید شده و میزان ترشح هورمون‌های این غده را افزایش می‌دهد.  

گره سمی خودکار: ایجاد توده در تیروئید باعث افزایش فعالیت غده و پرکاری آن می‌شود. در صورتی که توده یک عدد باشد، به آن گره سمی خودکار می‌گویند. تعداد توده‌های بیشتر با نام گواتر سمی شناخته می‌شود.

مصرف برخی از داروها میزان ید را در بدن بالا برده و باعث پرکاری تیروئید می‌گردد. از جمله این داروها می‌توان به آمیودارون اشاره کرد. لوگول نیز یک محلول دارویی و ضدعفونی کننده است که از ترکیب ید در آب تشکیل می‌شود.

علائم پرکاری تیروئید

عبارتند از:

• خستگی و بی حوصلگی
• افزایش اشتها
• افزایش فشار خون
• اضطراب و بی‌قراری
• ضربان قلب نامنظم، تند و کوبنده
• تحریک پذیری شدید و تنش‌های عصبی
• کاهش وزن
• احساس گرما و تعریق زیاد
• تغییرات عادت ماهیانه که باعث کاهش میزان خونریزی یا کاهش تعداد دفعات قاعدگی می‌گردد.
• لرزش دست‌ها و پاها
• تغییر حرکات روده بزرگ که باعث اسهال می‌شود.

مشکلات بینایی، ریزش مو، افزایش وزن، کاهش تمرکز و بزرگ شدن غده تیروئید نیز از دیگر علائم این بیماری است که در برخی افراد دیده می‌شود. دقت داشته باشید که این موارد پس از درمان پرکاری تیروئید و مصرف داروهای لازم، خود به خود بهبود می‌یابند.

كم‌كاری تيروئيد

در این حالت غده تیروئید دچار نارسایی شده و به اندازه کافی هورمون تولید نمی‌کند. از جمله دلایل این نارسایی، سیستم ایمنی بدن است. زمانی که تیروئید دچار التهاب می‌شود، سیستم ایمنی بدن غده را با تهاجمات خارجی اشتباه گرفته و به آن آسیب می‌رساند. کم‌کاری تیروئید علاوه بر اختلال در سیستم ایمنی بدن، دلایل دیگر نیز دارد که عبارتند از:

تيروئيد پس از زايمان: این نوع تیروئید پس از زایمان ایجاد شده و پس از مدتی برطرف خواهد شد.

درمان‌هاي پركاري تيروئيد: افرادی که به پرکاری تیروئید مبتلا هستند با مصرف دارو یا جراحی بهبود می‌یابند. برای درمان این افراد از يد راديواكتيو استفاده می‌شود که پس از گذشت چند ماه یا چند سال کم‌کاری تیروئید را ایجاد می‌کند.

کمبود ید در بدن: غده تیروئید برای ترشح هورمون از ید استفاده می‌کند. کمبود ید در بدن باعث کم شدن میزان هورمون شده و کم‌کاری تیروئید را به دنبال دارد.

علائم کم‌کاری تیروئید

• افسردگی، پرخاشگری و عصبانیت
• استرس و نگرانی بیش از حد
• بزرگ شدن غده تیروئید
• احساس سرما
• ضربان قلب آهسته و کند
• تغییر حرکات روده بزرگ که باعث یبوست می‌شود.
• تغییرات عادت ماهیانه که باعث افزایش میزان خونریزی یا قاعدگی مداوم می‌گردد.
• خشکی پوست و مو که با ریزش مو نیز همراه است.
• اختلال در اشتها که افزایش یا کاهش وزن را به دنبال دارد.

کم‌کاری تیروئید، خصوصا در بانوان بسیار شایع است و به راحتی با یک آزمایش خون ساده تشخیص داده می‌شود. اغلب افراد به کم‌کاری تیروئید خفیف مبتلا می‌شوند، که به راحتی قابل درمان است. این عارضه اگر در مراحل اولیه درمان نشود، شدید شده و خطرات جدی را برای بدن ایجاد می‌کند.

گره‌های تيروئيدی

گره‌ها یا ندول‌های تیروئیدی، توده‌های غیرعادی هستند که در غده تیروئید دیده می‌شوند. این توده‌ها ظاهری دایره‌ای یا بیضی شکل دارند و در اندازه‌های متفاوت،  به صورت منفرد یا گروهی ایجاد می‌شوند. ندول‌ها معمولا خطری برای انسان ایجاد نمی‌کنند، مگر این‌که بدخیم باشند. احتمال بدخیم بودن این بیماری در یک گره منفرد بیشتر از گره چندگانه است.

علت تشکیل ندول‌های تیروئیدی مشخص نیست، اما اغلب در صورت کمبود ید ایجاد می‌شود. اگر مقدار ید کافی در بدن وجود نداشته باشد، اندازه غده تیروئید افزایش یافته و به تدریج تبدیل به گواتر می‌شود. گواتر یکی از زمینه‌های ابتلا به بیماری گره‌هاي تيروئيدی است. علاوه بر این، التهاب غده تیروئید، سرطان تیروئید یا  کیست‌های تیروئیدی نیز می‌تواند باعث تشکیل ندول‌ها شوند. از جمله عوامل دیگر ابتلا به این بیماری، عبارتند از:

• گره تیروئیدی در افرادی که دارای کهولت سن هستند، بیشتر دیده می‌شود.
• گره تیروئیدی مانند دیگر بیماری‌های مربوط به این غده، در بانوان بیشتر از آقایان دیده می‌شود.
• افرادی که بخش سر و گردن آن ها در مجاورت پرتوهای خطرناک قرار می‌گیرد، مستعد ابتلا به این بیماری هستند.
• مبتلا بودن به دیگر بیماری‌های تیروئیدی مانند تیروئیدیت هاشیموتو از دیگر مواردی است که ابتلا به گره تیروئیدی را افزایش می‌دهد.

علائم گره‌های تيروئيدی

گره‌هاي تيروئيدی به دلیل کوچک بودن و عدم وجود درد، معمولا قابل تشخیص نیستند. در اغلب موارد افراد برای درمان دیگر بیماری‌ها یا چکاب به پزشک مراجعه می‌کنند و در این حالت متوجه وجود گره‌ها می‌شوند. گره‌ها در صورتی که بزرگ شوند، به دلیل خونریزی متورم و دردناک شده و بیمار را متوجه حضور خود می‌کنند.

پزشک در صورت تشخیص این گره‌ها، خوش‌خیم یا بدخیم بودن آن‌ها را مشخص و درمان‌های لازم را انجام می‌دهد. گره‌های خوش‌خیم نیازی به جراحی ندارند و با استفاده از دارو، بهبود می‌یابند.

سرطان تیروئید

این نوع سرطان یکی از انواع بیماری‌های غده تیروئید است که مانند دیگر سرطان‌ها در اثر رشد بی‌رویه سلول‌ها ایجاد می‌شود. این نوع سرطان در خانم‌های بالغ شایع‌تر است و اغلب در سنین 55 سال به بالا رخ می‌دهد. سرطان تیروئید به 4 نوع تقسیم می‌شود:

• سرطان پاپیلاری تیروئید: پاپیلر، شایع‌ترین نوع سرطان تیروئید است که سلول‌های فولیکولار را درگیر می‌کند. این سلول‌ها وظیفه تولید و ذخیره هورمون‌ها را بر عهده دارند.
• سرطان فولیکولار: این نوع سرطان شامل سلول‌های فولیکول تیروئید است. نوعی نادر از این نوع سرطان، سرطان سلول هارتسل است که تهاجمی‌تر از فولیکار می‌باشد.
• سرطان مدولاری: این نوع سرطان، سلول‌های C را درگیر می‌کند. این سلول‌ها وظیفه تولید هورمون کلسیتونین را دارند. سرطان مدولاری به دلیل وجود سطح بالایی از کلسایتونین در خون، در مراحل اولیه با یک آزمایش قابل تشخیص و پیگیری است.
• سرطان آناپلاستیک: آناپلاستیک، نوعی سرطان نادر است که معمولا از سنین 60 سال به بالا رخ می‌دهد. آناپلاستیک دشوارترین نوع سرطان‌ غده تیروئید است.

علائم سرطان تیروئید

علامت اصلی سرطان تیروئید، وجود یک توده بزرگ در جلوی گردن است. با توجه به این که توده بدون درد بوده و به آرامی رشد می‌کند، معمولا در مراحل اولیه مشخص نمی‌شود.

دقت داشته باشید که تومور سرطانی با دیگر بیماری‌های تیروئید که باعث بزرگ شدن غده می‌شود، تفاوت دارد. تومور سرطانی سفت و ثابت است و با گذشت زمان بزرگ تر می‌شود. علاوه بر این، سرطان تیروئید علائم دیگری نیز دارد که عبارتند از:

• تورم غدد لنفاوی گردن
• گلودرد دائمی
• ایجاد مشکل در بلعیدن غذا
• درد در ناحیه گردن
• ایجاد مشکلات تنفسی

در نهایت باید بگوییم سرطان تیروئید جزو سرطان‌های خوش‌خیم محسوب می‌شود و چندان نگران‌کننده نیست. این نوع سرطان در بسیاری از موارد به درمان‌ها پاسخ داده و بیمار بهبود می‌یابد.

بیماری تیروئیدیت لنفوسیتی مزمن یا هاشیموتو

همان‌طور که در بخش کم‌کاری تیروئید عنوان شد، سیستم ایمنی بدن اشتباها به غده تیروئید حمله کرده و توانایی تولید هورمون در آن را از بین می‌برد. به این بیماری که کم‌کاری تیروئید را به دنبال دارد، هاشیموتو گفته می‌شود. هاشیموتو اغلب در دوران میانسالی رخ می‌دهد و در بین بانوان رواج بیشتری دارد. این بیماری  علائم مشخصی  ندارد، از این رو در مراحل اولیه قابل تشخیص نیست.

علائم بیماری هاشیموتو

• خستگی و افسردگی
• تغییر حرکات روده بزرگ که باعث یبوست می‌شود.
• افزایش وزن به میزان کم
• ایجاد خشکی در پوست و مو
• رنگ پریدگی و ایجاد پف در ناحیه صورت
• بزرگ شدن غده تیروئید
• احساس سرما و عدم تحمل آن
• تغییرات عادت ماهیانه در بانوان که باعث افزایش میزان خونریزی و قاعدگی نامنظم می‌شود.

همان‌طور که مشاهده می‌شود بسیاری از این علائم مشابه با نشانه‌های بیماری کم‌کاری تیروئید است. این بیماری به آرامی رشد می‌کند و به مدت طولانی پایدار می‌ماند. نکته‌ای که در مورد هاشیموتو وجود دارد این است که هیچ درمانی تا امروز برای آن پیدا نشده است. پزشکان در صورت تشخیص هاشیموتو اقدام به تجویز دارو برای جایگزین کردن هورمون‌ها می‌کنند و با این کار سطح هورمون تیروئید را افزایش می‌دهند. در مواردی نادر، جراحی انجام شده و غده تیروئید برداشته می‌شود.

گواتر

به بزرگ شدن غده تیروئید، در صورتی که غده سرطانی نباشد، گواتر گفته می‌شود. یکی از اصلی‌ترین دلایل ابتلا به این بیماری، کمبود ید در بدن است و در نقاطی از دنیا که غذاهایی یددار کمتر مصرف می‌شود، بیشتر دیده می‌شود. این بیماری ممکن است در هر سنی رخ دهد اما اغلب خانم‎‌های بالای 40 سال را تهدید می‌کند. از دیگر دلائل ابتلا به این بیماری می‌توان به ژنتیک، مصرف برخی از داروها، بارداری بانوان و قرار گرفتن در معرض اشعه، اشاره کرد.

علائم بیماری گواتر

اگر گواتر به صورت خفیف اتفاق بیفتد، نشانه مشخصی ندارد، اما در مراحل پیشرفته‌تر علائم زیر را از خود نشان می‌دهد:

• تورم یا سفتی در ناحیه گردن
• ایجاد مشکلات تنفسی
• ایجاد مشکل در هنگام بلع غذا
• گرفتگی صدا و سرفه

گواتر بیماری نگران‌کننده‌ای نیست، خصوصا این که به صورت خفیف رخ دهد. این بیماری در مراحل پیشرفته‌تر باعث سخت شدن بلع غذا و تنفس شده و مشکلات جدی برای بیمار ایجاد می‌کند. از این رو، باید به سرعت درمان گردد.  اگر علت بیماری کمبود ید در بدن باشد، با مصرف ید، بهبودی حاصل می‌شود. در مراحل شدیدتر، غده تیروئید با استفاده از ید رادیو اکتیو کوچک می‌شود و در مراحل پیشرفته‌تر به تشخیص پزشک، جراحی انجام می‌گیرد.