عامل تخریب بدن انسان در سطح سلول و بروز برخی بیماری‌ها نظیر بیماری‌های مغزی و قلبی، انواع سرطان، پیشرفت فرآیند پیری و … ذراتی به نام رادیکال آزاد هستند که در همه جا در اطراف و درون بدن انسان وجود دارند. وجود رادیکال آزاد در بدن انسان ضروری است. به طور مثال، کبد رادیکال آزاد را تولید کرده و برای سم‌زدایی از آن استفاده می‌کند یا سلول‌های سفید خون از رادیکال‌های آزاد برای از بین بردن ویروس‌ها، باکتری‌ها و سلول‌های معیوب استفاده می‌کند. بدون رادیکال آزاد، سلول‌ها به طور غیر قابل کنترلی رشد کرده و تقسیم می‌شوند و این امر باعث پدید آمدن سرطان خواهد شد. اما فعالیت بیش از حد و زنجیروار آن‌ها باعث بروز بیماری‌های مختلفی خواهد شد. در مجله‌ی علمی “زیبا بمان” به معرفی رادیکال آزاد می‌پردازیم و راه مقابله با فعالیت بیش از اندازه‌ی آن‌ها را برای شما شرح خواهیم داد.
رادیکال آزاد در بدن
بدن انسان از سلول‌های گوناگون و هر سلول از مولکول‌های متفاوتی تشکیل شده‌اند. هر مولکول یک یا چند اتم است که به وسیله‌ی یک یا چند پیوند شیمیایی کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. اتم‌ها از تعدادی پروتون، نوترون و الکترون تشکیل شده است. پروتون‌ها با بار مثبت و نوترون‌ها که خنثی هستند درون هسته‌ی اتم در مرکز اتم قرار دارند و الکترون‌ها با بار منفی در اطراف هسته در یک یا چند لایه در حال گردش هستند. درونی‌ترین لایه‌ی الکترونی، دو الکترون دارد و پس از پر شدن این لایه، لایه‌ی دوم با هشت الکترون پر می‌شود، لایه‌ی سوم با هیجده الکترون و به همین ترتیب، این روند تا آخرین لایه ادامه می‌یابد. ویژگی ساختاری یک اتم که رفتارهای شیمیایی آن را مشخص می‌کند به تعداد الکترون لایه‌ی آخر بستگی دارد. مولکولی که اتم آن دارای لایه‌ی بیرونی کامل است تمایلی به انجام واکنش شیمیایی ندارد. اگر اتم یک مولکول فاقد پوسته‌ی الکترونی کامل باشد، تمایل به گرفتن یا از دست دادن الکترون برای پر یا خالی کردن لایه‌ی آخر و یا شرکت دادن لایه‌ی آخر با تشکیل پیوند با اتم‌های دیگر دارد. این مولکول یا اتم حاوی الکترون منفرد، رادیکال آزاد نام دارد.
مکانیسم اثر تخریبی رادیکال آزاد
رادیکال آزاد در اثر شکستگی یک پیوند از یک مولکول پایدار نیز پدید می‌آید. رادیکال آزاد پدیدآمده با گرفتن یک الکترون از یک مولکول، آن را به یک مولکول ناپایدار و در نتیجه، به یک رادیکال آزاد جدید تبدیل می‌کند. رادیکال آزاد جدید می‌تواند یک الکترون از یک اتم دیگر دریافت کرده و رادیکال آزاد دیگری تولید کند. اگر این روند به صورت زنجیروار ادامه یابد، مرگ یک سلول حتمی است؛ زیرا واکنش‌های زنجیره‌ای رادیکال‌های آزاد، غشای سلولی را از بین می‌برد و دیگر ورود و خروج مواد به سلول قابل کنترل نیست و مواد سمی آن‌ها به بافت‌های اطراف خود آسیب جدی وارد می‌کند.
عوامل افزایش رادیکال آزاد
بسیاری از عوامل محیطی نظیر قرار گرفتن در معرض تشعشعات مختلف و آفت‌کش‌ها، هوای آلوده، مصرف دخانیات و الکل، تغذیه‌ی نامناسب، استرس و حتی فعالیت بدنی شدید در شکل‌گیری رادیکال‌های آزاد موثر هستند. همچنین، برخی فلزات مانند سرب و کادمیوم، واکنش‌های زنجیره‌ای رادیکال‌های آزاد را تا چندین هزار برابر افزایش داده و دلیل سمی بودن آن‌ها نیز همین مورد است.
بیماری‌ها و رادیکال‌های آزاد
بیماری‌هایی که از فعالیت بیش از حد رادیکال آزاد ایجاد می‌شود عبارتند از: انواع سرطان، آسیب مغزی، مشکلات قلبی، مشکلات کبدی، اختلالات دستگاه گوارش، آسیب‌های چشمی، دیابت، مشکلات عضلانی، پیری زودرس، ضعف سیستم ایمنی و …
“اکسیژن“ مهمترین رادیکال آزاد در بدن
مهمترین رادیکال آزاد در بدن انسان، اکسیژن است. زمانی که مولکول اکسیژن به اتم‌هایی با الکترون جفت نشده تجزیه می‌شود، رادیکال‌های آزاد ناپایداری تشکیل می‌شود که برای رسیدن به حالت پایدار، تمایل به پیوند با مولکول‌های دیگر دارند. واکنش شیمیایی اکسیداسیون یک فرآیند طبیعی است که هنگام ترکیب یک جسم با اکسیژن روی می‌دهد. قهوه‌ای شدن یک سیب یا زنگ زدن یک فلز مثال‌هایی از اکسیداسیون هستند. در بدن انسان نیز اکسیداسیون به طور مداوم در حال انجام است و بدن به وسیله‌ی اکسیداسیون غذایی که می‌خوریم، با یک برنامه‌ی کنترل‌شده، انرژی تولید می‌کند و آن را به صورت انرژی پتانسیل ذخیره می‌کند. فرآیند اکسیداسیون مواد غذایی در بدن شبیه آتش کنترل شده‌ای است که انرژی آزاد می‌کند اما جرقه‌ای از آن که در اینجا الکترون‌های منفرد (به وجود آمده از تجزیه‌ی مولکول اکسیژن) هستند، می‌تواند سبب تخریب سلولی در حد تخریب DNA شود. مقدار تخریبی که این فرآیند در بدن ایجاد می‌کند فشار اکسایشی یا استرس‌اکسیداتیو نام دارد و تنها عاملی که موجب توقف این مسیر می‌شود سیستم ضداکسایشی یا آنتی‌اکسیدان است که شامل مکانیسم‌های فیتوشیمیایی، آنزیمی و ویتامینی است که با بخشیدن الکترون به رادیکال‌های آزاد، از واکنش‌پذیری آن‌ها جلوگیری می‌کنند، در حالی که خود به رادیکال آزاد تبدیل نمی‌شوند.
دیدگاه کاربران