بسیاری از خانم ها چه در سنین باروری و چه در دوران یائسگی کیست های تخمدانی را تجربه کرده و یا بابت آن ها نگران می شوند. کیست تخمدان کیسه ای پر از مایع یا مواد نیمه جامد است که در داخل و یا روی تخمدان ها تشکیل می شود. تخمدان ها اندام های تولید مثلی کوچکی در لگن هستند که هورمون های زنانه استروژن و پروژسترون را ایجاد کرده و تخمک ها در آن ها رشد می کنند.
خوشبختانه بر خلاف تصور اغلب خانم ها، اکثریت قریب به اتفاق کیست های تخمدان غیر سرطانی (خوش خیم) هستند اما برخی از آن ها سرطانی (بدخیم) بوده و یا ممکن است با گذشت زمان سرطانی شوند. با این وجود، برداشتن کیست های خوش خیم، میزان مرگ و میر ناشی از سرطان تخمدان را در آینده کاهش نمی دهد، زیرا برای اکثر قریب به اتفاق زنان، کیست های تخمدانی، ضایعات پیش سرطانی نیستند و خطر ابتلا به سرطان تخمدان را در مراحل بعدی زندگی افزایش نمی دهند.
با وجود اینکه کیست تخمدان اتفاقی ترسناک برای خانم ها به شمار می رود، اما بسیاری از این کیست ها به هیچ درمانی احتیاج ندارند زیرا بسیاری از آن ها به خودی خود از بین می روند و یا مشکلی ایجاد نمی کنند. اما در مقابل برخی از کیست های تخمدان ممکن است به درمان جدی مانند برداشتن با یک عمل جراحی نیاز داشته باشند.
فهرست مقالات
چه عواملی باعث ایجاد کیست تخمدان می شوند؟
علت دقیق کیست های تخمدانی هنوز به درستی مشخص نیست.
شیوع کیست تخمدان
شیوع کیست های تخمدانی بسیار متفاوت است، اما به طور میانگین بین 8 تا 18 درصد از زنان قبل از یائسگی و در طی یائسگی کیست تخمدان را تجربه می کنند. بیشتر کیست های پس از یائسگی تا سال ها دوام دارند.
انواع کیست های تخمدان
1- کیست های فیزیولوژیکی یا عملکردی
این کیست ها شایع ترین نوع از کیست های تخمدان هستند.
در طی پروسه تخمک گذاری طبیعی، یک فولیکول بالغ شده، سپس پاره می شود و تخمک از تخمدان آزاد می شود. پس از وقوع تخمک گذاری، جسم زرد تشکیل می شود. اما هر گاه این روند بنا به هر دلیلی درست ادامه نیابد، دو نوع کیست ممکن است تشکیل شود:
کیست فولیکولار
هنگامی که فولیکول پاره نشود و به رشد خود ادامه دهد، کیست فولیکولار ایجاد می شود. این کیست ها معمولاً در زنانی که تحت درمان ناباروری هستند، بیشتر دیده می شود.
کیست جسم زرد
وقتی جسم زرد نیز به رشد خود ادامه دهد، کیست جسم زرد (کورپوس لوتئوم) تشکیل می شود. هر دو نوع این کیست ها، از دسته کیست های فیزیولوژیک یا عملکردی محسوب می شوند و هیچ یک از آن ها، قابلیت تبدیل شدن به انواع بدخیم را ندارند. این کیست ها به طور کلی با گذشت زمان (معمولاً طی 60 روز)، بدون نیاز به درمانی خاص، کوچک می شوند و از بین خواهند رفت. بد نیست بدانید که هر دو نوع این کیست ها می توانند به یک کیست خونریزی دهنده (هموراژیک) نیز تبدیل شوند.
2- کیست های خونریزی دهنده یا هموراژیک
در اثر خونریزی داخلی در کیست، کیست هموراژیک ایجاد می شود. این کیست ها در سنین باروری ایجاد می شوند.
3- کیست های درموئید (که گاهی تراتوم کیستیک بالغ نامیده می شوند)
کیست های درموئید یا کیست های مویی تخمدان تمایل دارند در خانم های جوانتر بروز کنند. این کیست ها می توانند کاملاً بزرگ شده و حتی تا عرض 15 سانتی متر هم برسند. کیست های درموئید غالباً حاوی محتویات عجیب و غریب مانند مو، قسمت هایی از دندان یا استخوان، بافت چربی و غیره هستند. این کیست ها منشا جنینی داشته و از سلول های بنیادی تشکیل می شوند. از آنجا که سلول های بنیادی، توانایی تبدیل شدن به هر نوع سلولی را دارند. بنابراین، این کیست ها می توانند انواع مختلفی از بافت ها را درون خود داشته باشند.
4- آندومتریوما
بسیاری از زنانی که آندومتریوز دارند، از وجود یک یا چند کیست در تخمدان خود رنج می برند. آندومتریوز شرایطی است که در آن بافت آندومتر (بافتی که لایه داخلی رحم را پوشانده است) در محلی خارج از رحم یافت شده و رشد می کند. آندومتریوما کیست هایی را شامل می شوند که پر از خون و بافت اندومتر هستند و خوش خیم هستند. این کیست ها را گاهی کیست شکلاتی نیز می نامند.
5- کیست آدنوما
این کیست ها از سلول هایی که قسمت خارجی تخمدان را می پوشانند، رشد می کنند. کیست های آدنوما انواع مختلفی دارند به عنوان مثال، کیست آدنومای سروزی با مایع و کیست آدنومای مخاطی با یک مایع غلیظ از نوع مخاط پر می شود. این نوع کیست ها اغلب به جای رشد درون تخمدان، توسط یک پایه به تخمدان متصل می شوند. اندازه های متفاوتی دارند اما بعضی از آن ها خیلی بزرگ می شوند. اگرچه اغلب کیست های آدنوما معمولاً خوش خیم هستند اما برخی از آن می توانند سرطانی شوند.
6- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
اگر درگیر سندرم تخمدان پلی کیستیک که در اصطلاح به نام تنبلی تخمدان شناخته می شود، باشید، یعنی درون تخمدان های شما مملو از کیست های خوش خیم بسیار کوچک و ریز است. این کیست ها به دلیل مشکلی در تخمک گذاری ایجاد می شوند که ناشی از عدم تعادل هورمونی است. سندرم تخمدان پلی کیستیک با دوره های ماهیانه نامنظم، کاهش قدرت باروری و یا ناباروری، رشد موهای زائد، چاقی و آکنه همراه است.
بدخیمی تخمدان
مطالعات نشان می دهد که برخی از سرطان های به ظاهر تخمدانی در واقع از لوله های رحمی منشأ می گیرند و سپس به تخمدان گسترش می یابند. برخی تومورها مانند تومورهای استرومایی از خود تخمدان به وجود می آیند.
علائم و نشانه های کیست تخمدان
اکثر زنان مبتلا به کیست های تخمدانی چه از نوع خوش خیم و چه از نوع بدخیم، بدون علامت هستند و این کیست ها اغلب به طور اتفاقی در طی بررسی ها یافت می شوند. به علاوه کیست های کوچکتر غالبا هیچ علامتی ندارند. در این موارد، حتی ممکن است ندانید که کیست دارید. کیست های تخمدانی ممکن است علائم زیر را ایجاد کنند:
- احساس فشار و درد لگن، درد در زیر شکم و یا درد مبهم در کمر: از شایع ترین علائم هستند.
- احساس سیری و نفخ
- درد هنگام مقاربت
- دوره های ماهیانه دردناک
- علائم مرتبط با سندرم تخمدان پلی کیستیک
- احساس فوریت در دفع ادرار و یا تکرر ادرار
به علاوه در مواردی که پیچ خوردگی تخمدان به دلیل بزرگی کیست، خونریزی در کیست، پارگی کیست با خونریزی داخل شکمی یا بدون آن، بیماری التهابی لگن همراه با آبسه توبواووارین رخ دهد، درد حاد در لگن، سرگیجه و حتی تب نیز ممکن است تجربه شود.
عوارض کیست تخمدان
اکثر کیست های تخمدانی خوش خیم بوده و عوارض جدی به دنبال ندارند اما در برخی موارد خاص، خصوصا مواقعی که ابعاد کیست بزرگ شده باشد، برخی عوارض جدی و نیازمند مداخله پزشکی پیش خواهند آمد. از جمله :
پیچ خوردگی تخمدان
کیست های تخمدان خصوصا انواع بزرگتر آن ها بزرگتر (بیش از 6 سانتی متر) می توانند بر روی محورهای خود بچرخند و باعث پیچ خوردگی تخمدان شوند. پیچ خوردن تخمدان یک اورژانس جراحی است زیرا در طی آن خونرسانی به تخمدان دچار اختلال می شود و خانم درد شدید و ناگهانی را در زیر شکم خود احساس خواهد کرد. برای حفظ بافت تخمدان، باید سریعاً آن را از حالت پیچ خورده خارج کرد. انجام سونوگرافی داپلر می تواند کمبود جریان خون در تخمدان را تشخیص دهد.
پارگی کیست
همه انواع کیست می توانند به طور بالقوه پاره شوند، در نتیجه پارگی کیست، مایع درون به لگن می ریزد که اغلب بسیار دردناک است.
خونریزی
در مورد کیست های خونریزی دهنده، مدیریت خونریزی به پایداری وضعیت بیمار بستگی دارد.
تحت فشار قرار گرفتن سایر اندام ها
کیست های بزرگ می توانند باعث تورم شکم شما شوند و یا ساختارهای مجاور را تحت فشار قرار دهند. به عنوان مثال، آن ها ممکن است مثانه یا راست روده شما فشار وارد کنند، که این اتفاق در نتیجه ممکن است باعث بروز علائم ادراری و یا یبوست شود.
کیست های تخمدانی چگونه تشخیص داده می شوند؟
از آنجا که بیشتر کیست های تخمدان هیچ علامتی ندارند، بسیاری از این کیست ها به طور اتفاقی و در طی یک معاینه معمول و یا سونوگرافی تشخیص داده می شوند.
اگر علائمی مبنی بر کیست تخمدان دارید، این بررسی ها به تشخیص قطعی آن کمک خواهد کرد:
- معاینه شکمی
- معاینه داخلی (واژینال)
- سونوگرافی: سونوگرافی استاندارد طلایی برای ارزیابی کیست تخمدان در نظر گرفته می شود. سونوگرافی واژینال برای ارزیابی کیست های تخمدان روش ارجح و انتخابی پزشکان است، زیرا مجاورت پروب سونوگرافی با تخمدان می تواند تصاویر بهتری را ارائه دهد.
- ام آر آی (MRI): زمانی ارزشمند است که سونوگرافی بی نتیجه یا محدود باشد. از مزایای MRI این است که بسیار دقیق بوده و اطلاعات بیشتری در مورد ترکیب تومورهای بافت نرم ارائه می دهد.
- اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT)
- بررسی فاکتور CA125 (آنتی ژن سرطان 125) در آزمایش خون
چگونه می توانیم کیست تخمدان را درمان و کنترل کنیم ؟
روش های درمانی گسترده و متفاوت بوده و این متخصص شما است که باید بهترین روش درمانی را برایتان انتخاب کند. انتخاب روش درمانی به عوامل متعددی بستگی دارد. از جمله:
- سن خانم
- یائسه بودن و یا نبودن خانم
- شکل و اندازه کیست
- نوع کیست
- علائم موجود
- احتمال پیچش و یا پارگی کیست
- نگرانی برای بدخیمی
درمان انتظاری
بسیاری از کیست های کوچک تخمدان طی چند ماه به خودی خود برطرف شده و از بین می روند. بنابراین تنها راهکار انتخابی پزشک در اولین قدم انتظار و پایش شرایط شما است. به علاوه ممکن است به شما توصیه شود پس از گذشت چند ماه یک بار دیگر سونوگرافی را تکرار کنید. اگر در سونوگرافی مجددتان، کیست برطرف شده باشد، پس از آن نیازی به اقدام دیگری نیست.
درمان دارویی
تجویز داروهای هورمونی مانند قرص های هورمونی جلوگیری از بارداری ممکن است از تشکیل کیست های عملکردی جدید جلوگیری کند. به علاوه مصرف این قرص ها احتمال سرطان تخمدان را کاهش می دهد.
کیست های علامت دار
داروهای ضد درد و مدیریت سرپایی مناسب است. در صورت ادامه درد، مشاوره فوری جراحی با یک متخصص زنان ضروری است.
درمان جراحی
اگر علائم دارید یا کیست بزرگ است و یا گاهی اوقات که متخصص می خواهد تا دقیقاً نوع کیست را مشخص کرده و اطمینان حاصل کند که هیچ سلول سرطانی در آن وجود ندارد، درمان جراحی انتخاب می شود. بیشتر کیست های کوچکتر را می توان با لاپاراسکوپی از بین برد. اما بعضی از کیست ها باید در جراحی باز شکمی (لاپاروتومی) خارج شوند.
نوع عمل به عواملی مانند نوع کیست، سن شما و اینکه آیا پزشک به سرطان مشکوک است یا خیر، بستگی دارد. در برخی موارد، فقط کیست برداشته می شود و بافت تخمدان حفظ می شود. در برخی موارد، تخمدان نیز برداشته می شود، و گاهی اوقات سایر ساختارهای مجاور مانند رحم (رحم) و تخمدان دیگر نیز باید برداشته شوند.
پیشگیری کیست تخمدان
جلوگیری از وقوع تمامی کیست های تخمدانی امری ناممکن است. اما همانطور که در بالا گفته شد، در مورد برخی از انواع کیست ها راه حل هایی برای جلوگیری از تشکیل وجود دارد. احتمالا این سوال برایتان ایجاد می شود که پس چه باید کرد؟ بهترین کاری که می توانید انجام دهید کنترل دوره ای وضعیت تخمدان ها با سونوگرافی است تا از سلامت آن ها اطمینان یابیم.
دیدگاه کاربران